
Δεν ξέρω αν τα 60 χρόνια είναι πολλά ή λίγα.
Ανήκω σ'αυτή την περίεργη γενιά της μεταπολίτευσης που δεν έζησε πόλεμο, κατοχή , εμφύλιο, χούντα (πολύ μικρός τότε για την ακρίβεια). Η γενιά που μεγάλωσε με "δημοκρατία" με "αλλαγή", με συγκυβέρνηση, με εκσυγχρονισμό, με νέα διακυβέρνηση.
Έτσι το να καταπιαστώ με μια περίοδο που τελείωσε οριστικά πριν από 60 χρόνια ίσως φαντάζει εξωγήινο για κάποιον της γενιάς μου. Όμως πάντα πίστευα ότι όσο κοιτάς στο παρελθόν τόσο αντιλαμβάνεσαι καλύτερα το μέλλον.
Έτσι λοιπον η περίοδος του εμφυλίου πολέμου στην Ελλάδα έχει να διδάξει κι αυτή αρκετά.
Αφορμή μου έδωσε η καινούργια ταινία του Παντ. Βούλγαρη "Ψυχή Βαθιά" που θα βγει σε λίγες μέρες στους κινηματογράφους...
Ο εμφύλιος πόλεμος στην Ελλάδα δεν συνέβη ξαφνικά. Προετοιμάστηκε πολύ πριν την απελευθέρωση της Ελλάδας (12-10-1944) και επιβλήθηκε δυό χρόνια αργότερα.
Το 1944 και ενώ η Ελλάδα ετοιμαζόταν για την απελευθέρωση η ηγεσία του ΕΑΜ δέχθηκε έντονες πιέσεις ώστε ο ΕΛΑΣ (το στρατιωτικό τμήμα του ΕΑΜ) να υπαχθεί σε ένα "εθνικό στρατό" υπό την αρχηγία του Άγγλου διοικητή. Τότε υπογράφησαν από την ηγεσία του ΕΑΜ οι συμφωνίες της Καζέρτας και του Λιβάνου που σε αντάλλαγμα στο ΕΑΜ παραχωρούσαν 6 υπουργεία στη μεταπολεμική Ελλάδα σε κυβέρνηση "εθνικής ενότητας" υπό τον Γεώργιο Παπανδρέου (παππού του σημερινού πρωθυπουργού).
Θα πρέπει να αναφέρω ότι η πολιτική ηγεσία της Ελάδος σε όλη τη διάρκεια της κατοχής και της αντίστασης βρισκόταν στην Αίγυπτο "εξόριστη".
Τα γεγονότα του Δεκεμβρίου του 1944(Δεκεμβριανά),μετά και την παραίτηση των ΕΑΜικών υπουργών, οδήγησαν στη συμφωνία της Βάρκιζας όπου οι αντάρτες του ΕΛΑΣ διατάχτηκαν να παραδώσουν τον οπλισμό τους σε μια προσπάθεια δημιουργίας εθνικού στρατού. Είχε προηγηθεί η ήττα των δυνάμεων του ΕΑΜ- ΕΛΑΣ στη "μάχη της Αθήνας", μετά την ωμή επέμβαση των Άγγλων υπέρ των κυβερνητικών δυνάμεων.
Η συμφωνία της Βάρκιζας είχε δύο βασικά σημεία:
Το πρώτο τον αφοπλισμό του ΕΛΑΣ και το δεύτερο την αμνήστευση των αδικημάτων της περιόδου της αντίστασης και των Δεκεμβριανών.
Ατυχώς κανένα από τα δύο δεν τηρήθηκε.
Ο Άρης Βελουχιώτης βλέποντας πολύ πριν το τί θα συμβεί είχε έρθει σε ανοιχτή διαφωνία με την ηγεσία του ΚΚΕ (κύριου άξονα καθοδήγησης του ΕΑΜ) ενώ από την άλλη μεριά οι διώξεις εναντίον αριστερών αγωνιστών εντάθηκαν με την εμφάνιση παρακρατικών ομάδων και σχηματισμών.
Σ'αυτό το κομβικό σημείο, ο Νίκος Ζαχαριάδης επιστρέφει από το στρατόπεδο του Νταχάου και αναλαμβάνει την γενική γραμματεία του ΚΚΕ. Ο Βελουχιώτης επίσης συγκρούεται μαζί του και αποφασίζει να ακολουθήσει δική του μοναχική πορεία με λίγους συντρόφους του.
Αυτό οδηγεί το ΚΚΕ να αποκυρήξει τον Βελουχιώτη στα μέσα Ιουνίου με επίσημη ανακοίνωση στο Ριζοσπάστη, μόλις δύο ημέρες προτού το απόσπασμα του Άρη πέσει σε ενέδρα κυβερνητικών με αποτέλεσμα την αυτοκτονία του πρωτοκαπετάνου του ΕΛΑΣ.
Οι κυβερνητικοί-παρακρατικοί, σε επίδειξη δύναμης δεν δίστασαν να αναρτήσουν τα κεφάλια των Άρη και Τζαβέλλα (πρωτοπαλίκαρο του Βελουχιώτη) σε φανοστάτες στην πλατεία των Τρικάλων προς παραδειγματισμό.
Η πορεία προς τον εμφύλιο μοιάζει πλέον προδιαγεγραμμένη.
Τα γεγονότα οδηγούν τάχιστα προς τα κει. Η άρνηση του ΚΚΕ να πάρει μέρος στις εκλογές που προκυρρήσονται για το Μάρτιο του 1946, και η επίθεση ανταρτών στο σταθμό Χωροφυλακής του Λιτοχώρου απλά επιταχύνουν τις εξελίξεις. Σε όλη αυτή την χρονική περίοδο από τη συμφωνία της Βάρκιζας (Φεβρουάριος του '45) μέχρι το Μάρτιο του '46 η τρομοκρατία των παρακρατικών στην ύπαιθρο ειδικά ,εναντίον των αριστερών,συνεχίζεται αμείωτη.
Έτσι φαίνεται πως για το ΚΚΕ και τον ηγέτη του Νίκο Ζαχαριάδη ο δρόμος προς το "δεύτερο αντάρτικο" δεν έχει επιστροφή. Επίσημα κείμενα του ΚΚΕ αποκαλύπτουν πως τα όπλα του ΕΛΑΣ δεν είχαν παραδωθεί όλα κατά την συμφωνία της Βάρκιζας αλλά πλείστα εξ'αυτών είχαν κρυφτεί για "πιθανή μελλοντική χρήση".
Έτσι η 30η προς 31η Μαρτίου 1946 ορίζεται ως η επίσημη έναρξη του εμφυλίου στην Ελλάδα.
Ένας πόλεμος που πραγματικά τσάκισε μια χώρα που λογικά θα έπρεπε να συνέρχεται από την καταστροφή του πολέμου όπως όλες οι ευρωπαικές χώρες.
Μάχες επί μαχών, αδέλφια να πολεμούν σε αντίπαλα στρατόπεδα, φόνοι, ξυλοδαρμοί, εξορίες, βασανισμοί, εκτοπίσεις. Ξερίζωμα χωριών, καταστροφές ανυπολόγιστες σε όλη τη χώρα. Ο Δημοκρατικός Στρατός Ελλάδος (ο στρατός της Αριστεράς) κρατάει γερά για περισσότερο από δύο χρόνια μεγάλα τμήματα της υπαίθρου, όταν πλέον στο παιχνίδι μπαίνουν οι Αμερικανοί σύμμαχοι που διαδέχονται τους Άγγλους στην "επίβλεψη" της Ελλάδας.
Χρησιμοποιώντας τακτικές καινοφανείς όπως εκκενώσεις χωριών για να μην ανεφοδιάζονται οι αντάρτες ή χρήση δοκιμαστικά και αυτών των βοβμών Napalm, αρχίζουν να γέρνουν οριστικά την πλάστιγγα προς το μέρος των κυβερνητικών δυνάμεων. Το ανέκδοτο ήταν ότι οι κάτοικοι των χωριών που αναγκάζονταν απο τον κυβερνητικό στρατό να εκκενώσουν τα σπίτια τους ονομάζονταν "ανταρτόπληκτοι" λες και οι αντάρτες τους είχαν αναγκάσει να φύγουν. Ήταν και το πρώτο ρεύμα μαζικής μετανάστευσης προς τις πόλεις...
Στο "αντάρτικο" συμμετείχαν και αρκετοί "σλαβομακεδόνες" με την πλευρά του ΔΣΕ. Το ΚΚΕ με την 5η ολομέλειά του θεώρησε υποχρέωσή του να ευχαριστήσει αυτή την πληθυσμιακή ομάδα μιλώντας για αυτοδιάθεσή τους και αυτοπροσδιορισμό τους σε μια βαλκανική ομοσπονδία Λαικών δημοκρατιών, θέση την οποία "μάζεψε" λίγο αργότερα το ΚΚΕ, μιας και πατούσε πάνω σε μια πολύ ευαίσθητη χορδή των Ελλήνων της Μακεδονίας!
Η οριστική ήττα των δυνάμεων του ΔΣΕ στο Γράμμο και η υποχώρησή τους στην Αλβανία στα τέλη του Αυγούστου του 1949 σήμανε την οριστική λήξη του δράματος του εμφυλίου πολέμου και την αρχή μιας νέας σειράς διώξεων των πάσης φύσεως αριστερών ιδεών με αποτέλεσμα νέες εκτοπίσεις, νέους βασανισμούς, φυλακίσεις κλπ
Ένα τραγικό κεφάλαιο της ιστορίας της Ελλάδας έκλεινε και ένα ακόμη τραγικότερο άνοιγε για τους ηττημένους του εμφυλίου.
Τα λάθη ανήκουν σε όλες τις πλευρές. Δεν μπορώ να δεχτώ ότι πάντα για μια ήττα φταίνε οι "άλλοι". Μερικές φορές είναι και οι επιλογές που εμείς οι ίδιοι κάνουμε. Οπως η επιλογή της "αποκύρηξης" του Τίτο της Γιουγκοσλαβίας,έστω και συγκαλυμένα από το ΚΚΕ το '47 προς ικανοποίηση του ΚΚΣοβ.Ενωσης, πράγμα που στέρησε εφόδια από τον ΔΣΕ αλλά και οδήγησε στο κλείσιμο των συνόρων λίγο αργότερα ,αφήνοντας τους μαχητές του ΔΣΕ χωρίς εναλλακτικές. Ή ακόμη για πολλούς μέγα λάθος της ηγεσίας του ΚΚΕ ήταν η απόφαση για αποχή στις εκλογές του '46, όπου σύμφωνα με εκτιμήσεις η αριστερά θα λάμβανε τουλάχιστον 30% των εδρών.
Το χειρότερο βέβαια όλων είναι η απώλεια περίπου 70.000 ανθρώπων(και από τις δύο μεριές) ως επί το πλείστον νέων, δυναμικό πολύ χρήσιμο στην ανασυγκρότηση της χώρας μετά τον πόλεμο.